Mazurek pod Gravelotte

"Jeszcze Polska nie zginęła - Gravelotte 1870" mal. Wojciech Kossak

Obraz przedstawia dramatyczny epizod jednej z największych i najcięższych bitew wojny francusko-pruskiej rozegranej w dniach 16-18 sierpnia 1870 r. pod Gravelotte w Lotaryngii.

W jednym z najtrudniejszych momentów bitwy gen. Steinmetz wysłał do ataku żołnierzy-Polaków, siłą wcielonych do armii pruskiej, którzy znaleźli się w granicach niemieckich po rozbiorze Polski - kazał orkiestrze grać "Mazurka Dąbrowskiego", co uwidocznił na swym obrazie z roku 1909 Wojciech Kossak.
Nie znamy liczebności rekrutów polskich w armii Prus, ale zważywszy na to, że w granicach niewielkiego państwa pruskiego znajdowały się Warmia i Mazury, Pomorze, Wielkopolska oraz Śląsk, ich odsetek musiał być znaczny. Użytym w pierwszej linii ataku na francuskie armaty Polakom wojskowa pruska orkiestra grała Mazurka Dąbrowskiego.

U boku Francji, w styczniu 1871 roku w czasie rekonesansu pod Dijon poległ gen. Józef Hauke-Bosak, bohater powstania styczniowego i brygadier w Armii Wogezów.

Wojnę tą opisał w noweli '' Bartek zwycięzca'' - Henryk Sienkiewicz.
Akcja toczy się w II połowie XIX wieku. Główny bohater, Bartek Słowik jest prostym chłopem mieszkającym we wsi Pognębin w Wielkopolsce (ówczesny zabór pruski). Ma żonę i dziecko. Jego spokój zostaje zburzony, kiedy w 1870 wybucha roku wojna prusko-francuska. Bartek jako obywatel Prus zostaje wcielony do wojska i wysłany na wojnę. Dzięki swojej ogromnej sile, ogłupiony pruską propaganda i dyscypliną wojskową Bartek wyróżnia się podczas bitwy zyskując uznanie pruskich generałów. W czasie jednej z akcji przeciwko partyzantom jego oddział bierze do niewoli grupę jeńców. Dwóch z nich okazują się Polakami, którzy służyli we francuskiej armii. Od tego momentu zaczyna się zastanawiać nad tym z kim walczy i o co walczy. Nie decyduje się jednak na uwolnienie jeńców. Od tego momentu zaczyna pić coraz więcej alkoholu i szybko zapomina o swoich skrupułach. Po wojnie wraca do domu jako człowiek zdemoralizowany ze skłonnością do alkoholu. Jego gospodarstwo jest zrujnowane i zadłużone. Bartek uważa, że zrobił tyle dobrego dla Prus, iż należy mu się i jego rodzinie szacunek. Jednak okazuje się, że po zwycięskiej wojnie wśród miejscowych Niemców wzrosły tendencje nacjonalistyczne. Bartek przekonuje się o tym kiedy jego syn zostaje pobity przez niemieckiego nauczyciela. Kiedy wstawia się za synem dochodzi do bójki. Pobity nauczyciel oskarża go w sądzie, który bierze stronę Niemca. Bartek trafia na rok do więzienia. Jest rozgoryczony i załamany. Na dodatek jego gospodarstwo zadłużone u Niemców popada w ruinę. Pomoc oferuje mu miejscowy polski dziedzic. Jednak Bartek zastraszony przez oficerów niemieckich nie głosuje na niego w czasie wyborów lokalnych i zostaje potępiony przez polską społeczność. Ostatecznie wraz z rodziną musi opuścić swoje zadłużone gospodarstwo.